Літаратар, мастак, выдавец. Менавіта ў такой паслядоўнасці. Найперш прыярытэтныя для мяне – літаратура і мастацтва. Выдавецкая дзейнасць –ужо потым. Яна мяне таксама цікавіць, бо нагадвае ў нечым рулетку. Толькі катэгорыі пройграшаў і выйграшаў тут вымяраюцца інакш – добрымі і кепскімі кнігамі. Акрамя неверагоднай занятасці, выдавецтва выцягвае шмат нерваў. Няма анічога страшней за тэчкі, апухлыя ад бясконцых папераў. Пад гэтымі стосамі дакументаў можна падохнуць. Не хочацца ператварацца ў чыноўніка. Ты займаешся адкрыццём імёнаў, дапамагаеш камусьці і забываешся на ўласную творчую рэалізацыю. Апошнія два гады я вельмі мала працую над жывапіснымі палотнамі і літаратурнымі тэкстамі, бо страшэнна не стае часу. Гэта прыкра і, на мой погляд, недапушчальна.

Ёсць розныя тэарэтычныя трактоўкі графаманства. Як ты як выдавец размяжоўваеш, дзе сапраўдная творчасць, а дзе штучнасць?

Што такое графаманства? Па слоўніку Даля, «графаман» – гэта чалавек, які імкнецца да напісання твораў. За апошнія дзесяцігоддзі адбылася трансфармацыя гэтага тэрміна, і ён набыў негатыўнае адценне. Цяпер, калі кажуць «графаман», часцяком маюць на ўвазе няздарнага чалавека. Калі ў выдавецтва перасылаюць на разгляд рукапіс, я не заўсёды бяруся вызначаць ягоны лёс. Бо, як кажуць у народзе, не з’яўляюся апошняй інстанцыяй. Напрыклад, у кніжнай серыі «Другі фронт мастацтваў» ёсць рэдакцыйная калегія, у якую ўваходзіць некалькі паважаных літаратараў – Валянцін Акудовіч, Міхась Башура, Ілля Сін, і рашэнні па выданнях серыі прымаюцца калегіяльна. Дарэмна некаторыя думаюць, што ўсё вырашаюць грошы – не заўсёды. У нас здараюцца прэцэдэнты, калі мы адмаўляемся ад супрацоўніцтва з аўтарам.

Ці ёсць такія ўчынкі, якія ты рабіў раней і ніколі не дазволіў бы сабе зараз? Адчуванне «я сталею» табе ўвогуле знаёмае?

Я думаю, што сапраўдны творчы чалавек застаецца на ўсё жыццё дзіцёнкам. З цягам часу прыходзіць пэўны жыццёвы досвед – і гэта файна. У маім разуменні, сталасць не ёсць нешта добрае – сталасць падобная нават да старасці. Яна мне нагадвае чалавека, які нясе канапу з побытам. Вельмі важна не бранзавець і не ператварацца ў дыназаўра! За свае ўчынкі, зробленыя раней, мне не сорамна. Я думаю, што тыя памылкі, якія рабіў, важныя ў маім лёсе. Мне думаецца, што варта казаць не пра сталасць, а пра ўнутраны рост. Бо калі яго няма – надыходзіць дэградацыя. Я пакуль з упэўненасцю магу сказаць, што не стварыў лепшых сваіх кніг і карцінаў. Адным словам: не дачакаецеся.

Прозвішча Вішнёў шмат у каго асацыіруецца з правакацыяй. Ці рабіў ты калі-небудзь правакацыю дзеля правакацыі? І ці няма ў любві да правакавання каранёў з дзяцінства?

Я думаю, што гэта заўжды ідзе з дзяцінства, і калі браць мяне – так, я з дзяцінства быў правакатарам. Але я ніколі не імкнуўся за формай. Памятаю, у дзяцінстве я часта прыкідваўся, што ў мяне баліць страўнік, каб не пайсці ў школу, каб маці чытала мне кніжкі.

У Беларусі на перформансы публіка ходзіць самая разнастайная. Ёсць людзі, абазнаныя ў мастацве, ёсць і непадрыхтаваныя да сучасных творчых эксперыментаў. Быў перформарны праект «Спецбрагада афрыканскіх братоў», каманда, у якую ўваходзіў і я, якая рабіла заўсёды досыць радыкальныя дзеянні. Да прыкладу, была серыя перформансаў з труной; падобныя візуальныя сродкі дапамагалі даследаваць культ асобы. На ўзроўні мастацкай медытацыі разлядаўся лёс фараонаў, дыктатараў. Потым была серыя перформансаў «Труп дыктатара». Напрыклад, падчас аднаго з іх я публічна ванітаваў крывёй, якая была насамрэч таматным сокам. Перад перформансам я выпіваў тры літры гэтага напою. Брутальна, але эфектна. Для некаторых падобныя даследаванні выглядалі блазнаваннем, «ха-ха», і яны не бачылі ўсёй глыбіні сэнсу – заўважалі толькі павярхоўнае. Але заўсёды знаходзіліся асобы, якія маглі ацаніць узровень прасторавага мастацтва.

Што адбываецца з культурай перформансу ў Беларусі цяпер?

Мне цяпер цяжка меркаваць пра сітуацыю з перформансам, бо ўжо некалькі гадоў я не сачу за падзеямі ў гэтай галіне мастацтва. Я адышоў ад гэтай прасторы прынцыпова.

Але паспрабую паразважаць. Увогуле, у нас гэты жанр, як і ў большасці еўрапескіх краінаў, відавочна перажывае крызіс. Хаця на заняпад перформанса ў Беларусі паўплывалі мясцовыя спецыфічныя моманты. Чаму я адышоў ад яго? Гэта было свядомае рашэнне, на якое паўздзейнічалі некалькі фактараў. У Беларусі адбылася прафанацыя гэтага мастацтва.

Раптоўна маладыя хлопчыкі і дзяўчаткі пачалі абзываць свае палітычныя п’ескі перформансамі, а потым, каб іх не садзілі ў турму, пачалі прыцягваць, як кажуць, за вушы, элементы элітарнага мастацтва. Псеўдаперформараў пачалі абараняць ад кратаў мастацкія крытыкі. Адным словам,бардак. Такі чыста беларускі кантэкст.

Варта адзначыць, што ў нас дагэтуль перформанс сур’ёзна не вывучаецца ў Акадэміі мастацтваў, няма кафедры перформанса. Ідуць даследаванні гэтага мастацтва толькі на ўзроўні аспірантуры. Гэта кепска.

І потым на адыход ад перформанса мяне падштурхнула моцная занятасць. Для сябе я вызначыў прыярытэты: жывапіс і літаратура. Не хочацца раскідвацца.

А як ты зараз прэзентуеш свае новыя кнігі? Без шоў, спецэфектаў?

Па вялікім рахунку, я не прыхільнік шоў. Я ж не займаюся бульварнай літаратурай, а спрабую зрабіць тое, над чым можна паразважаць, падумаць. Дастаткова шмат правакацый у саміх творах, таму я хачу проста нармальнага чытання, нават акадэмічнага выступу. Ёсць неверагодная колькасць кепскіх фактаў, калі аўтара пачалі псаваць гэтак званыя спецэфекты. Да прыкладу, я лічу, што гэта псуе імідж і рэпутацыю Іллі Сіна. Дзесяць гадоў таму ягоныя перформарныя выбрыкі былі арыгінальнымі, цяпер – не. І калі ён на прэзентацыі трансгрэсіўнай прозы «Тэатральныя дэманы» пачынае качацца па падлозе і выць, гэта падаецца нудным. На мой погляд, вышэйзгаданая кніга – адна з лепшых у галіне беларускай прозы за апошнія некалькі гадоў. Вось толькі чытач на прэзентацыі гэтага не зразумеў. Падумалі: выпяндрож. 

Ёсць людзі, якія кажуць, маўляў, Вішнёў ненармальна любіць маладых дзяўчат. Было такое, што ты калі-небудзь выкарыстоўваў статус пісьменніка для таго, каб, так скажам, прыцягнуць увагу прадстаўніцы жаночага полу? І што для цябе ўвогуле значыць жанчына?

Я не сэксот. Я за роўныя правы. Былі ў мяне, канешне, творы-правакацыі, з якіх шмат хто мог падумаць, і што я кепска да жанчын стаўлюся, і што фашыст. Шмат чаго. Я не збіраюся хаваць вочы. Так, я сапраўды люблю маладых дзяўчат. Не бачу ў гэтым нічога кепскага. А што, мне трэба любіць бабулек? Фліртаваць, знаеміцца – гэта ж не значыць спаць направа і налева. Гэта, мне здаецца, вельмі розныя рэчы. І я ж не педафіл, не з дзецьмі знаемлюся, калі, канешне, не лічыць дзецьмі васемнаццаці-дзевятнаццацігадовых дзяўчын. У апошні час, што можна якраз да пытання сталасці аднесці, я і знаемлюся зрэдку.

Гадоў дзесяць таму я з сябрамі, як кажуць цяпер, любіў пікапіць. Знаёміліся з дзяўчатамі на вуліцы, чыталі ім свае вершы, дарылі кнігі, бралі нумары тэлефонаў і забывалі. Напэўна, вельмі многіх пакрыўдзілі.

Калі больш сур’езна, то я заўседы ставіўся да дзяўчыны як да нечага рамантычнага, таемнага, светлага. Для творчага чалавека, калі няма закаханасці, не будзе творчасці. На першым месцы, мне здаецца, якраз каханне.

Ты лічыш сябе нармальным чалавекам, у сэнсе – без псіхічных адхіленняў?

Нармальнаць і вар’яцтва – гэта досыць умоўныя рэчы. Вельмі складана вызначыць, хто нармальны, а хто вар’ят. Калі браць сучаснае мастацтва, то з пункту гледжання псіхіятрыі кожны другі будзе з адхіленнямі. Мастацтва дасягнула такіх вяршыняў, што медыцына не паспявае за ім, яна няздольная заўсёды разгледзіць гэта адэкватна. З пункту гледжання стандартных мадэляў, той ці іншы чалавек можа лічыцца нармальным, але, насамрэч, ён можа быць вар’ятам. I наадварот.

Я ўжо прызвычаіўся да абвінавачванняў у свой адрас – усё ж перформанс зрабіў сваю цьмяную справу. Калі пра цябе кажуць гадасці, распускаюць плёткі, значыць, да цябе ставяцца неабыякава. Калі ласка. Ёсць адчуванне жыцця. Страшна – калі не заўважаюць. 

Як ты пішаш? Якія ўмовы табе патрэбныя для гэтага?

Мне патрэбная цішыня. Я люблю займацца літаратурнымі творамі зранку, уначы добра пішуцца карціны. Таму гэтыя два віды творчай дзейнасці ў мяне не канфліктуюць. Прозу або вершы часта пішу на белай неразлінаванай паперы, а потым перанабіраю на кампутары і паралельна рэдагую.

Ну а калі я зараз скажу: «Давай чатыры радкі пра надвор’е», ты мне іх выдаш?

Не. Пісаць на замову не люблю. Хаця сам экспромт мне даспадобы. Дарэчы, я ўвогуле не перанашу свайго ўдзелу ў літаратурных спаборніцтвах. Хаця і выступаю часам у арганізацыі пэўных конкурсаў, бяру ўдзел у журы… Тым не менш, слушныя былі словы Васіля Быкава: «Літаратура – гэта не спорт». І мне блізкая гэтая думка, хоць ёсць разуменне таго, што ў сённяшніх рэаліях конкурсы ўсё ж падштурхоўваць некаторых людзей да прыгожага пісьменства. 

Што зараз адбываецца з часопісам «Тэксты» (літаратурна-мастацкі праект, заснаваны суполкай радыкалаў, з публікацыяй такіх жа радыкальных тэкстаў – прым.)? Ці плануецца далей яго выдаваць?

Якраз цяпер ідзе актыўны збор матэрыялаў для новага нумара. Мяркуецца, што да новага года будзе зроблены макет, а ў першых месяцах 2012 новыя «Тэксты» будуць прэзентаваныя чытачу. Новы нумар плануецца тэматычным – пра грошы, хаця і не ўсе творы будуць з прывязкай да тэмы. Уступны артыкул напісаў Альгерд Бахарэвіч. Раней «Тэксты» выходзілі невялікім накладам, на правах рукапісу. Цяпер прапрацоўваем варыянты рэгістрацыі праекта. Хочацца, каб выданне трапіла ў кнігарні і знайшло свайго прыхільніка.

У тваіх калег, сяброў былі музычныя гурты. Напрыклад, той жа Альгерд Бахарэвіч і ягоны панк-гурт «Правакацыя». Цябе ніколі не цягнула ў музыку больш, чым проста «паспрабаваць»?

Калі займацца музыкай, то трэба займацца толькі ёй. Гэта як з рок-музыкам Лявонам Вольскім, які пачынаў як літаратар. І вось кажуць: выйшла першая кніжка Лявона Вольскага «Міларусь»! А я згадваю ягоную цудоўную кніжку, што з’явілася ажно ў 1993 годзе ў Таварыстве вольных літаратараў у серыі «Паэзія новай генерацыі». І тая кніжка мне падабаецца ўдвая больш за новую. Невялікі зборнік паэзіі на той момант быў значнай падзеяй для беларускай літаратуры. І чытаючы «Міларусь» разумееш, што Лявон Вольскі як літаратар застаўся ў 90-х. Усё ж раскідвацца ў мастацве вельмі небяспечна – можна так і не здабыць рэалізацыі. Той жа Альгерд Бахарэвіч своечасова спахапіўся і адышоў ад музыкі на карысць літаратуры. У мяне таксама былі музычныя эксперыменты, шмат гадоў таму з вядомым музыкам Уладам Бубнам мы выпусцілі альбом «Муміі суслікаў». Кажуць, што некаторыя з растаманаў палілі траву, слухаючы нашыя кампазіцыі.

Якая яна, новая кніжка? Для каго была напісаная?

Я спадзяюся, што яна не самая кепская. Я б ахарактарызаваў яе як самотна-лірычную. Яна вельмі адрозніваецца па змесце ад папярэдніх кніг. Магчыма, у «Шоргаце жукоў» больш непрыхаванай рамантыкі. Сюды ўвайшлі вершы, што друкаваліся ў перыядычным друку ‒ «Новым часе», «Дзеяслове», «Тэкстах» у перыяд з 2005 па 2011 год. Для каго яна была створаная? Для сябе. Я прытрымліваюся думкі, што лепшыя творы робяцца не для публікі, а для ўласнага спажывання. А потым аўтар прымае рашэнне, ці варта гэта чытацкай аўдыторыі, ці не. Калі ж ад самага пачатку пісаць не для сябе, можна трапіць у пастку і ператварыцца ў будаўніка склепаў для нябожчыкаў. Хаця бываюць выключэнні і ў бульварнай літаратуры. Варта згадаць Аляксандра Дзюма – яскравы прыклад таленавітага літаратара. Формулы ўсё ж у мастацтве няма.

Чаго не хапае Беларусі ў культурным кантэксце?

У нас няма арт-рынка. Толькі ў Менску некалькі тысяч майстэрняў мастакоў. І дзе ж галерэі? Іх можна пералічыць па пальцах – вар’яцкая сітуацыя. Многія мастакі выстаўляюцца выключна за мяжой. Няма ў нас мэнеджараў мастацтва. Адсутнічаюць літаратурныя агенты. Распаўсюд кніжак наладжаны кепска, бо ў краіне фактычна дзяржаўная манаполія на падобнага кшталту заняткі. Сектар культуры фінансуецца слаба. Мала стыпендыяў, прэміяў. І гэтак далей, і гэтак далей. Працы хопіць гадоў на пяцьдзясят нам і нашым нашчадкам.